ROMONTSCH Sprache umschalten DEUTSCH

Lag digl Oberst

Il Lag digl Oberst numnan ins sco pendant dil Lag Grond era il «Lag Pign». El ei situaus en ina foppa platta el sidvest dil vitg da Laax sin 970 m s.m. La part meridiunala ei circumdada d'uaul, la part settentriunala sesanfla en in territori da paliu. Cura ch'il lag ei pleins, eis el 270 m liungs e 110 m lads (31).


Il Lag digl Oberst 01-05-2009. Foto R. Zuber

Il num san ins attribuir al giuncher Christoph Joachim de Montalta (1753-1844) ch'ei staus tochen 1792 oberst en survetsch franzos. El possedeva la gronda part dil lag e dils beins vischins. Igl ei buca clar, sche Montalta haveva acquistau quei terren gia avon igl ingress dils Franzos igl onn 1799 sco anteriur bein dalla caplania (10). Documentau ei perencunter che Montalta ei mitschaus 1799 ensemen cun auters «vegls Grischuns» da sia deportaziun e ch'el ha organisau naven da Puntina (Innsbruck) la «revoluziun» sursilvana encunter ils Franzos. Aschia vuleva el proteger il vitg d'ulteriuras spogliadas dils Franzos ch'ein aunc ina ga marschai tras la val, denton era spindrar ses agens beins. Il vitg da Laax ei para vegnius schanegiaus grazia alla «intermediaziun» digl oberst (18). Condanavon che quella «historia heroica» corrispunda alla verdad ni sch'ella s'auda el mund dallas detgas, stat aviert. En mintga cass ha la tradiziun populara surpriu il num «Lag digl Oberst», independentamein dils novs proprietaris.

Praticamein l'entira paliu ed igl entir lag ein situai sur las restonzas dalla bova. Sulettamein la plaunca el nordvest consista da verrucano (cozza glarunesa) cun ina cuvrida da morena pauc voluminusa. Ins sa supponer che la surfatscha dil grep cuntinueschi cun la medema pendenza era sut la foppa en direcziun dalla Val da Mulin (04; 25).

Il fiep dil Lag digl Oberst ei emplenius cun sediments dalla bova dil Crap da Flem sur la morena e la crappa da verrucano. Il material da bova ha ina structura particularmein inhomogena. Denter gronds blocs decumponi tras l'energia dalla curdada sesanfla ina matrix garnellusa fina. Quei chis carpus ha ina relativamein gronda concentraziun da puorla da caltschina (breczia da bova). El territori dil Lag digl Oberst consistan quellas restonzas dalla bova mo da cumponentas da caltschina. Ellas ein depositadas dapertut spessamein (04).

Il lag vegn spisgentaus da differents affluents pigns sur tiara. Probablamein cula diffusamein ulteriura aua giu dallas palius sin las plauncas situadas el nordvest dalla foppa el lag. Il volumen da quella ei denton irrelevonts.


Ils affluents alla surfatscha (1-6) e las deflussiuns sutterranas dil Lag digl Oberste (W + E). Y. Bonanomi 2010

Tuttina sco igl intschess hidrografic principal cuntegn la garvera cunzun minerals silicatics. Suenter la bova ei il sutterren vegnius cuvretgs successivamein cun material fin alluviau. Aschia ha l'aua entschiet a far puozs. Il lag ei probablamein seformaus il medem temps sco il Lag Grond, pia avon ver 9450 onns (04; 12; 13).

El Lag digl Oberst ein seformai el decuors dils millennis sediments da lag garnellus. Ins sa supponer che la cumposiziun corrispundi pli u meins a quella dil Lag Grond, q.v.d. ina sedimentaziun alternonta da sediments alluviai cun ina concentraziun minerala silicatica dils dutgs digl intschess hidrografic sco era da sediments da lag ord material organic, mischedai cun caltschina sedimentada ord l'aua dil lag ed ord crosas d'organissems (12; 13). La profunditad dil fiep resp. il volumen dils sediments da lag ein buc enconuschents. Ins ha desistiu da far sondaziuns el territori dil lag per proteger las deflussiuns naturalas (04).

Il lag ha en aua mo la primavera e l'entschatta dalla stad. Schiglioc eis el pli u meins schetgs. Per ch'in lag sefuormi, sto il volumen d'afflussiun cun aua da neiv esser pli gronds ch'il volumen da deflussiun. Las relaziuns ein favoreivlas, sch'ei ha la primavera aunc bia neiv (04).


Il Lag digl Oberst 22-10-2012. Foto D. Thuli

L'aua deflessegia sut la tiara via duas ruosnas da sfundrada ella massa da bova che sesanflan el liug il pli profund. Leu ha ei aua suronn. Quei vesan ins era vid plontas dall'aua, sco per exempel la lieunga bov da paliu. A maun da provas da coluraziun han ins saviu cumprovar ch'ina pintga quantitad dall'aua defluida sut la tiara cumpara puspei alla fontauna da Spaleus sur il center da commerci historic Mulin a Sagogn. Quella fontauna tochen uss aunc buca tschaffada vegn denton spisgentada per gronda part d'auters affluents (04).

Nua ch'il rest dall'aua che defluescha dil Lag digl Oberst cula, han ins tochen ussa buca saviu sclarir. Ella zona da deflussiun tochen giu el Rein consista il sutterren per gronda part da material da bova. Il volumen diminuescha cuntinuadamein en direcziun vest, aschia ch'ins anfla denter Uaul Via Nova e Fletg gia singulas cumpariziuns da gneis da verrucano verd. Naven dil center dil vitg da Sagogn (Vitg Dado) tochen ella planira Plaun vegn il material da bova cuvretgs cun deposits da delta dil cugn alluvial da Sagogn. En entgins loghens vargan aunc «bots» da material da bova ord il cugn alluvial. Ins suppona che la gronda part dall'aua che defluescha dil Lag digl Oberst culi tras il material da bova directamein el Rein via flussiuns che regordan a quellas el karst (04).

La gronda part dil Lag digl Oberst e da siu contuorn ei cuvretga cun canna e cun paliu da caretsch grond e pign, da praus da mulinettas e da palius da transiziun. Il lag e siu contuorn ei in impurtont liug da pussar per utschals. Il lag pign ed ils numerus puozs temporars ein plazzas da frega idealas per amfibis. Perquei figurescha il Lag digl Oberst egl Inventari federal dallas palius bassas sco era dallas plazzas da fregar per amfibis d'impurtonza naziunala (01).


Canna sper il Lag digl Oberst 11-09-2012. Foto R. Zuber

Dapi ch'ins sa seregurdar segan ils purs periodicamein la canna. Antruras era il material tschercaus per stiarner en stalla. Oz segan ins la canna en emprema lingia per impedir la terrenisaziun e per evitar ch'il terren creschi en. Unviarns cun pauca neiv ein denton la raschun principala che quels ecosistems prezius svaneschan.

Il Lag digl Oberst fa part dalla Platta Pussenta, il project per tgirar la cuntrada en quella regiun. Ins vul evitar che la cuntrada cultivada creschi en pli e pli e mantener ils spazis da viver per la flora e la fauna multifara (32).


La cuntrada cultivada Platta Pussenta. Foto R. Zuber